آلزایمر در میانسالی کلید می‌خورد

<آهسته شروع می‌شود. خیلی آهسته و خیلی کند هم پیشروی می‌کند.> این را دکتر مریم نوروزیان، مدیر بخش علمی انجمن آلزایمر ایران درباره این بیماری می‌گوید و هشدار می‌دهد که: <حتی می‌گویند اگر شما قرار است در ۶۰ سالگی به این بیماری مبتلا‌ شوید، احتمالاً از ۳۵ سالگی، مقدمات این بیماری در شما شروع شده است.> اما به هر حال این بیماری را که امسال صدمین سال تولد کاشف آن است، به عنوان یکی از مهم‌ترین بیماری‌های دوران سالمندی می‌شناسند. با دکتر نوروزیان در همین خصوص به گفتگو نشسته‌ایم.     ●‌‌ ‌خانم دکتر! می‌شود گفت که آلزایمر دقیقاً معادل اختلا‌ل حافظه است؟  ‌▪ البته مهم‌ترین و شایع‌ترین علامت بیماری، اختلال حافظه است. اما این اختلال در بیماری آلزایمر ویژگی‌های خاصی دارد که باید به آن دقت داشت. اصولا حافظه بر سه نوع است.حافظه دور، حافظه نزدیک و حافظه اخیر. حافظه دور، مربوط به سالیان قبل است مثلا یادآوری دوران جوانی یا کودکی و حوادث ۲۰ سال پیش. این نوع حافظه در بیماری آلزایمر کمتر و دیرتر آسیب می‌بیند و اختلال آن در مراحل پیشرفته بیماری رخ می‌دهد. اما آن نوع حافظه‌ای که در بیماری‌ آلزایمر اهمیت دارد و معمولا آسیب می‌بیند، حافظه اخیر است،‌ که یادآوری خاطرات چند ساعت یا چند روز قبل است. بسیاری از مردم به ما مراجعه کرده و می‌گویند بیمارشان حافظه بسیار قوی دارد، چون حوادث سال‌ها قبل را به خوبی به یاد می‌آورد. در حالی که موضوع مهم یادآوری خاطرات چند ساعت قبل است که در این بیماری مختل می‌شود و...  ● پس در آلزایمر حافظه نزدیک آسیب می‌بیند؟  ▪ متعاقب اختلال حافظه نزدیک، علایم و رفتارهایی برای بیمار به وجود می‌آید که گاه مشکل‌ساز می‌شود. مثلا فرد مبتلا چندبار، یک واقعه را تعریف می‌کند، چون یادش نمی‌ماند که قبلا آن را تعریف کرده است یا سوال‌های تکراری می‌پرسد، وسایلش را گم می‌کند یا در جای اشتباه می‌گذارد. گاهی اسم افراد یا اشیا را به یاد نمی‌آورد، با اینکه می‌تواند راجع به آن شی‌ء توضیح بدهد، اما نمی‌تواند اسمش را بگوید. افراد مبتلا به آلزایمر موقع صحبت کردن دنبال کلمه می‌گردند و کلمه مناسب را پیدا نمی‌کنند. گاهی از خانه بیرون می‌روند و آدرس منزلشان را فراموش می‌کنند و گم می‌شوند. ممکن است این افراد در حساب و کتاب‌های مالی دچار مشکل شوند یا حتی مدیریت امور روزانه‌شان مختل شود. مثلا خانم‌ خانه‌داری که قبلا ۲۰ تا ۳۰ مهمان را به خوبی می‌توانسته اداره و پذیرایی کند، الان با دو نفر مهمان مضطرب می‌شود و دست و پایش را گم می‌کند. اما بیماری آلزایمر علایم دیگری هم دارد.  ●‌ مثلا‌؟  ▪ به عنوان مثال اختلال در یادگیری رخ می‌دهد. یعنی این افراد در آموختن مطالب جدید مشکل دارند. ممکن است تغییراتی در خلق و روحیه این بیماران به وجود آید. مثلا درست به همین دلیل که متوجه می‌شود توانایی‌هایش دارد کم و ضعیف می‌شود، دچار افسردگی می‌شود. از دیگر علایم این بیماران، بدبینی است. به‌خصوص وقتی مشکلات دیگر مثل ضعف بینایی و کم‌شنوایی هم اضافه شود، بیمار به اطرافیان، همسر و فرزندانش سوء‌‌ظن پیدا می‌کند و فکر می‌کند بقیه دارند علیه او توطئه‌چینی می‌کنند تا مثلاً پول‌هایش را بدزدند. برخی از این بیماران نیز دچار اضطراب و بی‌قراری می‌شوند. اکثر این علایم به طور مشخص نتیجه همان ضعف حافظه و اختلال آن است.  ●‌ تست تشخیصی خاصی هم دارد؟  ▪ مهم‌ترین نکته، توجه به نکاتی است که در شرح حال بیمار وجود دارد. در معاینه بیمار، به فشارخون او باید توجه کرد و در تست‌های آزمایشگاهی هم میزان قند، کلسترول و چربی بالا و همچنین میزان هورمون‌های تیروئیدی اهمیت دارد. همه اینها به اضافه کمبود ویتامین‌های ضروری برای کار سیستم عصبی بیماری‌های زمینه‌ای را نشان می‌دهد که ممکن است باعث بروز این بیماری شوند. علاوه بر این، یک‌سری تست‌های روان‌شناختی وجود دارند که ما بر اساس آنها فرد را بررسی می‌کنیم تا ببینیم آیا واقعا مبتلا به فراموشی هست یا نه. مثلا ۱۲ کلمه به بیمار می‌گوییم و از او می‌خواهیم آنها را تکرار کند. این تست‌ها اهمیت زیادی در تشخیص بیماری دارند و اگر احتمال در آنها مشاهده شد، باید با تصویربرداری‌های مختلف مثل سی‌تی‌اسکن و یا ام.آر.آی تایید شود.  ●‌ آیا آلزایمر بیماری سالمندان است یا ممکن است در جوانان هم رخ دهد؟  ▪ آن نوع بیماری که معمول‌تر و شایع‌تر است، <آلزایمر با شروع دیررس> است که از حدود ۶۰ سالگی شروع می‌شود. اما <بیماری آلزایمر با شروع زودرس> هم داریم که در سنین پایین مثل ۳۵ تا ۴۰ سالگی شروع می‌شود ولی این نوع بسیار نادر بوده و در برخی خانواده‌ها و به‌صورت ژنتیکی وجود دارد. در کل دنیا حدود ۱۰۰ خانواده با این نوع بیماری گزارش شده‌اند. در فرد ۶۰ ساله‌ای که مشکل اختلال حافظه دارد، اولین تشخیص، آلزایمر است ولی در فرد جوان این احتمال بسیار بعید است و باید به مسائل دیگری فکر کرد.  در جوانان باهوش طبیعی، اختلال حافظه معمولا به علت اضطراب و افسردگی،‌ بی‌نظمی و شلوغی برنامه زندگی است. کسی که زندگی شلوغ و پرکاری دارد یا دچار اضطراب است، چون تمرکز کافی ندارد، کمتر این قابلیت را دارد که اطلاعات را در ذهنش نگهداری کند و طبیعتاً دچار کمبود حافظه می‌شود. اما مسئله بسیار مهم آن است که بسیاری از مردم اختلال حافظه را جزئی از روند طبیعی پیری می‌دانند و گمان می‌کنند که با بالا رفتن سن، طبیعتا حافظه هم <باید> ضعیف شود. سالمندی که دچار ضعف حافظه شده، باید حتما تحت بررسی‌های تخصصی مغز و اعصاب قرار بگیرد. تشخیص بیماری آلزایمر وقتی جدی‌تر می‌شود که این اختلال حافظه روند طبیعی زندگی بیمار را دچار مشکل کند.  ● با توجه به اینکه فرمودید، آلزایمر در برخی موارد می‌تواند زمینه ژنتیکی هم داشته باشد، آیا نگرانی ابتلا به بیماری در مورد بستگان فرد دچار آلزایمر هم وجود دارد؟  ▪ در واقع تا حدی این مطلب درست است. الان هر چه علم پزشکی بیشتر پیشرفت می‌کند، بیشتر این مسئله مطرح می‌شود که یک زمینه ژنتیکی از یک بیماری، احتمال وقوع آن را در سایر اعضای خانواده بیشتر می‌کند. مثلا اگر مادر کسی دیابت دارد، فرد باید بیشتر مواظب قندخونش باشد یا مثلا اگر مادر یا خاله کسی مبتلا به سرطان پستان است، فرد باید دقت بیشتری راجع به این مسئله در مورد خودش داشته باشد و مثال‌های زیادی از این موارد،‌در واقع حضور یک زمینه ژنتیکی را در ابتلا به بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد. در مورد آلزایمر هم همین‌طور است. البته این دلیل نمی‌شود که اگر فردی یکی از نزدیکانش آلزایمر دارد، این شخص هم حتما دچار آلزایمر خواهد شد. بلکه به این معنی است که این فرد در سن خطر بیماری آلزایمر که از میانسالی به بعد است باید خصوصا به حافظه‌اش توجه کند و همین‌طور باید از چیزهائی که ممکن است زمینه‌ساز ابتلا به آلزایمر شوند پرهیز کند و اگر مشکلی در مورد حافظه‌اش حس می‌کند حتما به متخصصان اعصاب مراجعه کند.  ● و چه کار می‌شود کرد برای جلوگیری از این آلزایمر؟  ▪ نگهداشتن کلسترول و چربی و قندخون در محدوده طبیعی،‌ داشتن فشارخون نرمال در حدود ۱۲/۵ روی ۸/۵، پیاده‌روی و داشتن روابط اجتماعی در سنین میانسالی خیلی مهم هستند. افراد باید از اینکه بعد از بازنشستگی خانه‌نشین شوند یا فقط به پارک بروند یا در منزل جلوی تلویزیون بنشینند، پرهیز کنند. تعاملات اجتماعی و داشتن روحیه خوب در پیشگیری از آلزایمر بسیار مهم است. بحثی که الان خیلی مطرح است در مورد رابطه افسردگی و ابتلا به آلزایمر است که تصور می‌شود شاید افسردگی‌های طولانی مدت از عوامل زمینه‌ساز برای بیماری آلزایمر باشد. پس تغذیه خوب، ورزش و ‌همین‌طور مصرف ویتامین E در حد مجاز و با نظر متخصصان اعصاب و داشتن روابط اجتماعی و فعالیت ذهنی در پیشگیری از ابتلا به آلزایمر موثر است.  ● سیر این بیماری تند است یا کند؟  ▪ آلزایمر بیماری است که خیلی آهسته شروع می‌شود و به کندی پیشرفت می‌کند. حتی می‌گویند اگر شما قرار است در ۶۰ سالگی آلزایمر بگیرید، این بیماری از ۳۵ سالگی به صورت آهسته در شما شروع شده است و این خیلی انسان را نگران می‌کند.  یعنی شروع بیماری آن‌قدر آهسته است که اصلا فرد متوجه آن نمی‌شود. سیر بیماری هم همان‌طور که گفتم بسیار کند است. اگر بیماری درمان نشود، معمولا بعد از چند سال که فرد در مرحله خفیف بیماری است و زندگی‌ را خودش به تنهایی می‌تواند اداره کند، وارد مرحله‌ای می‌شود که احتیاج به کمک دیگران دارد و تنها نمی‌تواند زندگی کند. بعد از آن در مرحله پیشرفته بیماری، فرد در بستر یا خانه در واقع به نوعی زمین‌گیر می‌شود و کنترل روی خودش ندارد و کسی را هم نمی‌شناسد. علت مرگ هم معمولا عفونت‌های ریوی و ادراری یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای فرد است.●‌ کلا‌ً بیماری خطرناکی که نیست، مثلا‌ً خطر مرگ ندارد؟  ▪ خود آلزایمر بیماری کشنده‌ای نیست، اما باعث ایجاد عوارضی می‌شود که ممکن است منتهی به مرگ شوند. آلزایمر در مرحله متوسط بیماری که فرد دچار اختلالات رفتاری می‌شود، بسیار برای اطرافیان ناراحت‌کننده است. در واقع بعد از مدتی فرد متوجه اعمال و رفتارش نیست و خودش هم نمی‌فهمد، این شاید برای خود بیمار بد نباشد چون متوجه چیزی نمی‌شود اما خانواده‌ شدیدا تحت فشار هستند و در واقع به نوعی بیمار می‌شوند، و همیشه یک بحث در مورد بیماری آلزایمر وجود دارد که ما می‌گوییم افراد پرستاری‌کننده از بیمار آلزایمری، خودشان بیمار می‌شوند، باید واقعا به این افراد توجه شود و علاوه بر حمایت‌های خانوادگی، باید تحت حمایت‌های اجتماعی هم قرار بگیرند که متاسفانه ما از این نظر خیلی ضعیف هستیم. ما به کمک داروهایی که به بیمار می‌دهیم، سیر بیماری آلزایمر را کندتر می‌کنیم اما بیماری ریشه‌کن نمی‌شود؛ مثل خیلی از بیماری‌های دیگر که هنوز درمان ریشه‌کن‌کننده ندارند اما با کندتر شدن سیر بیماری، بیمار می‌تواند زندگی راحت‌تر و با کیفیت‌ بهتری داشته باشد.  ● و اگر موافق باشید، کمی هم درباره داروهای آلزایمر صحبت کنیم.  ▪ اصولا ما ۲ جور دارو در مورد بیماری آلزایمر داریم، یک سری داروهایی است که جهت خود بیماری آلزایمر است و ما الان ۳ دارو داریم که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تایید شده است به‌نام‌های اکسیلون، آری‌سپت و رمی‌نیل. در ایران فقط داروی اکسیلون بیمه شده است و ما امیدواریم که همه داروهای فوق بیمه شوند چون واقعا گران هستند و برخی از بیماران ممکن است به یکی از‌ آنها پاسخ درمانی بهتر و به دیگری پاسخ کمتری بدهند. داروی دیگری به نام ممانتین هم وجود دارد که داروی بسیار موثری به ویژه در مراحل شدیدتر و رو به پیشرفت آلزایمر است که البته بیمه نیست. دسته دوم از داروها، داروهائی هستند که برای اختلالاتی مثل اختلالات رفتاری، پرخاشگری و بی‌خوابی در بیماران مبتلا به آلزایمر تجویز می‌شوند که طیف گسترده‌ای دارند. نکته بسیار مهم این است که توجه داشته باشید، سالمندان به داروها بسیار حساسند،‌خصوصا اگر دچار آلزایمر باشند. یعنی در تجویز دارو به سالمندان، مثل کودکان و حتی بیشتر باید دقت شود چون سیستم کبدی و کلیوی سالمند در رفع داروها ناتوان‌تر از افراد جوان است، در نتیجه دارویی که در یک جوان ممکن است هیچ مشکلی ایجاد نکند، ممکن است فرد مسن را دچار مشکلات فراوانی کند. به ویژه خانواده‌ها باید توجه کنند که دادن داروهای خواب‌آور زیاد به سالمند اصلا خوب نیست و فکر نکنند که بهتر است با دادن آنها به بیمار،‌ سعی در خواباندن بیمار کنند. معمولا برعکس، این داروها باعث بی‌قراری و پرخاشگری در بیمار می‌شود و همان مقدار شناخت کمی هم که نسبت به محیط دارند، از بین می‌رود.  ● ممکن است در آینده درمان قطعی‌ای برای بیماری آلزایمر پیدا شود؟  ▪ بله. خوشبختانه چون آلزایمر در واقع بیماری جوامع پیشرفته است که تعداد پیرهایشان زیاد است، تلاش زیادی برای درمانش می‌شود. حتی در این کشورها گروه سنی old old یعنی خیلی پیر یا کهنسال وجود دارد که ما نداریم و متوسط عمر در کشور ما پایین‌تر است. بنابراین در جوامع پیشرفته‌، آلزایمر جزء اولویت‌های تحقیقاتی آنان است و این به نفع ماست. چون تا وقتی کشور ما به چنین شرایطی برسد، احتمالا داروها و درمان‌های آلزایمر کشف شده است.  ● بیماری یا بیماری‌هایی وجود دارند که علایمشان خیلی شبیه آلزایمر باشد؟  ▪ بله. اگر یک فرد مسن دچار افسردگی باشد، ممکن است علایم بیماری آلزایمر را از خودش نشان دهد در حالی که اصلا مبتلا به آن نیست. این در واقع نوعی فراموشی کاذب است و ما باید حتما قبل از اینکه بگوییم کسی آلزایمر دارد، این مطلب را چک کنیم و افسردگی‌اش را درمان کنیم.  غیر از افسردگی یک اختلال دیگری به نام اختلال خفیف شناختی وجود دارد و در این موارد، فرد مسن دچار فراموشی نسبت به وقایع اخیر می‌شود ولی علایم دیگر آلزایمر را ندارد. مثلا ممکن است چیزی را جابه‌جا کند و فراموش کند اما کارهای زندگی‌اش را می‌تواند در کل خوب انجام دهد. این اختلال خیلی شایع است و افراد معمولا از این مشکل خیلی‌ می‌ترسند.  باید مواظب چنین حالتی بود چون درصدی از این افراد ممکن است بعد از چند سال دچار آلزایمر شوند. البته گاهی همهیچ پیشرفتی ندارد. گاهی علت این اختلال خفیف‌شناختی، افسردگی است. بنابراین امروزه روی آن خیلی بحث وجود دارد و گفته می‌شود که ممکن است شروع آلزایمر باشد یا نباشد. ما توصیه می‌کنیم که مردم به این اختلال اهمیت دهند و تحت‌نظر متخصصان مغز و اعصاب باشند.  ● ‌احتمال دارد درمان با سلول‌های بنیادی در مورد بیماری آلزایمر انجام شود؟  در مورد این موضوع صحبت‌هایی شده است اما هنوز در مراحل تحقیقات خیلی اولیه است و نمی‌شود زود امیدوار شد.  ● در ایران چه کارها و تحقیقاتی در مورد بیماری آلزایمر انجام شده؟  ▪ در حدود ۳ سال پیش اولین‌‌کلینیک حافظه در بیمارستان روزبه در دانشگاه علوم پزشکی تهران تاسیس شد. بخش حافظه در مرکز تحقیقات روان پزشکی و روان شناختی از ۲ سال قبل افتتاح شده است و کار ما روی جنبه‌‌های مختلف اختلالات حافظه به ویژه بیماری آلزایمر است. از جمله کارهای مهم، فهمیدن تعداد بیماران مبتلا به آلزایمر در ایران است. در همین مورد از طرف سازمان جهانی آلزایمر پروژه‌ای به انجمن آلزایمر ایران سفارش داده شد، و این پروژه در بخش حافظه در حال انجام است. همزمان ما در حال فراهم کردن یک‌سری تست‌های شخصیتی مناسب برای تشخیص زودرس بیماری آلزایمر برای مردم کشورمان هستیم. چون تست‌های تشخیصی کشورهای دیگر مخصوص آن مناطق است که مثلا پیرها باسوادترند در صورتی که در کشور ما تعداد پیرهای باسواد زیاد نیست و بسیاری از تست‌های حافظه به داشتن سواد نیاز دارند، ما باید کاری بکنیم که تست‌های مناسب با کشور خودمان را داشته باشیم.  نکته دیگر این است که ببینیم عوامل خطرساز این بیماری در کشور ما چه چیزهایی هستند و چه کسانی بیشتر دچار آلزایمر می‌شوند، همین‌طور ژنتیک آلزایمر در کشور ما چگونه است که الان تحقیقاتی در این زمینه در حال انجام است. فرصت مناسبی است که از تمام کسانی که علاقه‌مندند در زمینه‌ مسائل حافظه همکاری کنند دعوت کنیم به بخش ما مراجعه کنند و ما خیلی از این همکاری خوشحال می‌شویم. طبیعتا کار تحقیق و پژوهش به یک گروه خوب و قوی و یک حمایت مالی خود نیاز دارد و در این زمینه همه می‌دانند که در کشور ما نقایص زیادی است اما شرایط نویدبخش است و به نظر من ما آینده خوبی داریم. علاوه بر این، یک کلینیک حافظه هست که بیمار می‌پذیرد، کسانی که اختلال حافظه دارند، می‌توانند با بیمارستان روزبه تماس بگیرند و وقت ملاقات بگیرند. به زودی هم یک کلینیک آلزایمر در مرکز تحقیقات اعصاب در بیمارستان امام خمینی ایجاد خواهد شد.

گفتگو با دکتر مریم نوروزیان، مدیر بخش علمی انجمن آلزایمر ایران  ‌‌ دکتر فائقه شیخ مونسی