بیماری آلزایمر
مقدمه
همه ساله روز ۲۱ سپتامبر یا ۳۰ شهریور به مناسبت روز جهانی آلزایمر در دنیا مطرح می گردد . به گفته مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران در جهان هر ۷ ثانیه یک نفر و در ایران هر ۱۲ دقیقه یک نفر به آلزایمر مبتلا می شوند. با گسترش امکانات بهداشتی و درمانی و افزایش رفاه اجتماعی و افزایش طول عمر به علت بهبود شاخصه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بیماری های دوران سالمندی بیش از هر زمان دیگر در کشورهای جهان شیوع پیدا کرده است. جامعه ایران که طی ۳ دهه اخیر نیز با افزایش شاخص طول عمر روبه رو بوده است نیز در آستانه افزایش چشمگیر بیماری های مربوط به دوران سالمندی قرار دارد. یکی از این بیماری ها آلزایمر است که در آینه آمار تعداد مبتلایان به آن رشد زیادی داشته است و طبق برآوردها بیشتر نیز خواهد شد. تعداد مبتلایان به آلزایمر در حالی به بیش از ۷۰۰ هزار نفر رسیده است که سن ابتلا به آن زیر ۶۰ سال است و طی ۳ دهه آینده بیش از میلیون ها نفر به این بیماری دچار خواهند شد.
دمانس یا فراموشی در ایران
سن فراموشی در ایران به زیر ۶۰ سال رسیده است و ۲ تا ۵ درصد افراد مسن را درگیر می کند. این بیماری به ندرت در افراد جوان تر مشاهده می شود بیماری فراموشی یا دمانس مجموعه بیماری هایی است که در آن فرد به تدریج و به طور پیش رونده توانایی های ذ هنی خود را از دست داده و دچار آسیب در زندگی فردی و اجتماعی می شود. براساس مطالعات جهانی در سال ۲۰۰۵ در سراسر جهان 5/24 میلیون نفر به فراموشی مبتلا بوده اند که این رقم تا سال ۲۰۴۰ به ۸۰ میلیون نفر خواهد رسید، شایع ترین علامت آن، اختلال در حافظه اخیر است و با پیشرفت بیماری علایم دیگری در آن ظاهر می شود.
بیماری فرا مو شی به دمانس قشر مغز و دمانس زیر قشر مغز تقسیم می شوند. شایع ترین دمانس قشر مغز آلزایمر است و ۶۰ تا ۵۰ درصد کل دمانس ها را شا مل می شود انواع زیر قشر مغز، بیماری های نادری هستند که به دلیل اختلالات متابولیک یا رسوب فلزات سنگین در عقده های قاعده ای مغز بروز پیدا می کند. در اوایل ابتلا به آلزایمر، فرد کاملا سالم و بدون نقص است ولی به تدریج حافظه اخیر و سپس حافظه دور خود را از دست می دهد..
علل بروز بیماری آلزایمر: علت افزایش بیماری در کشور ما و سایر کشورها افزایش سن امید به زندگی و پیر شدن جمعیت طی سال های جاری و آینده است و به این ترتیب باید برنامه های بهداشتی برای پیش گیری و درمان این بیماری به عمل آید. بالا بودن فشار خون، استرس های محیطی، چربی بالا، تغذیه نامناسب و استفاده نکردن از ویتامین ها و ریزمغذی ها در رژیم روزمره و سابقه خانوادگی شانس ابتلا به آلزایمر را بالا می برد به نحوی که افرادی که سابقه خانوادگی دارند ۵ تا ۷ برابر جمعیت جامعه بیشتر به آلزایمر مبتلا می شوند.آلزایمر یک بیماری قابل پیش گیری است و حذف عوامل محیطی به وجودآورنده مثل هوای آلوده، تغذیه، استرس، مصرف الکل و موادمخدر در پیش گیری از آلزایمر بسیار موثر است. ثابت شده سن ابتلا به آلزایمر در کسانی که به طور ثابت و دائم ورزش می کنند بیشتر است.
در آلزایمر فرد توانایی فکر، استدلال و ارتباط اجتماعی را از دست می دهد و به جایی می رسد که فرد توانایی مراقبت کردن از خود را ندارد. از علل این بیماری می توان به عوامل ژنتیکی، اختلال در نوعی پروتئین های داخل مغز که باعث رسوب پلاک های پیری در بافت مغز می شوند اشاره کرد.یک واسطه شیمیایی به نام استیل کولین که در مبتلایان به آلزایمر کاهش پیدا می کند شاید از دیگر علل آلزایمر باشد. یکی دیگر از علل بیماری کمبود ویتامین B1 یا ویتامین C ، کم کاری تیروئید و تعدادی از بیماری های متابولیک ارثی است.کسانی که سابقه مصرف الکل دارند یا ضربات شدید مغزی به آن ها وارد شده بیش از دیگران در خطر آلزایمر قرار دارند. تحقیقات نشان می دهند که بیماران دیابتی کنترل نشده نیزدر معرض خطر جدی ابتلا به آلزایمر هستند.
کارشناسان هشدار می‌دهند افرادی که در اوایل دهه 30 زندگی وزن خود را در حالت متعادل نگه می‌دارند از خطر ابتلا به زوال عقل در دهه‌های بعدی زندگی خود مصون هستند.گفتنی است، لاغری و جلوگیری از چاقی در دوران جوانی تا 3 برابر مانع از بروز آلزایمر در دوران سالمندی می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند، چاقی و اضافه وزن یکی از عوامل مهم سرعت بخشیدن به بیماری آلزایمر سالمندان است.
علایم بیماری آلزایمر:
در مورد تشخیص این بیماری باید گفت اولین علامت اختلال در حافظه اخیر است که از کوچک ترین اتفاقات گرفته تا بزرگ ترین حوادث را فراموش می کند و در طول زمان حتی قدرت تکلم خود را از دست می دهد و در مواردی اطرافیان درجه یک را فراموش می کند.این بیماران بی اختیاری، زودرنجی، ناتوانی در کنترل هیجانات، اختلال در تشخیص زمان و مکان و عدم شناسایی افراد خواهند داشت و در مراحل بعدی فرد وابسته به اطرافیان می شود، اضطراب و بی قراری، بدبینی و راه رفتن های بی هدف در این بیماران دیده می شود و گاه دچار توهمات بسیار شدیدی می شود که به درگیری با اطرافیان می انجامد و سلامت خود و دیگران را به خطر می اندازد. در این بیماران بافت مغز تحلیل می رود.
▪ از دست دادن حافظه همیشه به دلیل پیری نیست، ممکن است استرس اضطراب و پریشانی یکی از علائم بروز آن شود. اگر شخصی جزئیات رویدادها را فراموش می کند، مثل یک مکالمه و یا فراموش کردن نام فرزند در مراحل ابتدایی این بیماری است.
▪ اضطراب، افسردگی، ترس، سردرگمی و تغییرات خلقی یکی دیگر از علایم این بیماری است.
▪ فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است تصمیمات عجیبی بگیرد که در گذشته از او بعید بوده است. مثلا فردی که بسیار حسابگر بوده حال پول خود را صرف امور احمقانه می کند و یا بسیار ولخرج شده است.
▪ او ممکن است دیگر نتواند حقوق خود را مدیریت کند و صورت حساب ها را بپردازد.
▪ شخص مبتلا به آلزایمر ظرف مدت زمان زیادی کارهای شخصی خود را به انجام می رساند و یا حتی ممکن است نتواند آن ها را به اتمام برساند.
▪ مشکلاتی در تمرکز آن ها پدید می آید.
▪ وسایل شخصی خود مانند عینک را گم می کند.
▪ زمان و مکان خود را فراموش می کند. مثلا دیگری را همسر خود می داند و یا نوه خود را فراموش می کند.
▪ مهارت های ارتباطی او کاهش پیدا می کند.
▪ متاسفانه حدود ۶۰ درصد از افراد مبتلا به آلزایمر علاقه شدیدی به پیاده روی پیدا می کنند که ممکن است در این میان راه خانه را گم کنند و یا خود را در زمان های قبلی احساس کنندو به دنبال آدرس های قبلی که در آن زندگی می کرده اند و یا شاغل بوده اند بگردند.
▪ سوالات خود را مدام تکرار می کنند.
▪ ممکن است این افراد مشکلات بینایی پیدا کنند و در تعیین فواصل و تعیین رنگ به مشکلات جدی برخورد کنند.
▪ رفتارهای بیهوده ای از آنان سر می زند. مثلا مدام در یک کشو را باز و بسته می کنند بدون این که چیزی از آن بردارند.
▪ او دوست دارد تنها و منزوی باشد. کم کم تمام فعالیت های مورد علاقه خود را ترک می کند، سرگرمی های اجتماعی، پروژه ها و ورزش را از برنامه خود حذف می کند. حتی ممکن است از انجام آن ها احساس خجالت کند.
▪ حدود ۴۰ درصد افراد مبتلا به آلزایمر، افسردگی هم دارند. زمان زیادی را می خوابند و از هر نوع فعالیتی امتناع می کنند.
▪ فرد در این بیماری در مراحلی که پیشرفته تر شود دیگر حتی افراد خانواده خود را نمی شناسد.
▪ قادر به انجام فعالیت های ظریف نظیر بستن دکمه لباس خود نیست. همچنین ممکن است لرزش و ضعف در دستان خود احساس کند.
تشخیص زود رس :
تشخیص زوال عقل به خصوص در مراحل اولیه بسیار مشکل است.آزمون ساده‌ای برای تشخیص دمانس وجود ندارد و تنها با بررسی مغز یک فرد پس از مرگ می‌توان قطعا وجود آن را تشخیص داد.
در بیماری آلزایمر که یکی از علت‌های شایع زوال عقل در سنین بالا ست پلاک‌هایی متشکل از پروتئین‌های آمیلوئیدی در مغز مشاهده می‌شود.
پژوهش‌های گذشته همچنین نشان داده‌اند که افرادی که دارای جهش‌های ژنتیکی هستند که آنها را مستعد ابتلا زودرس به بیماری آلزایمر می‌کند،دارای مقادیر بالای خونی پروتئین آمیلوئید هستند.
بالا بودن پروتئین آمیلوئیدی Aβ1-40 به خصوص هنگامی که با پایین بودن میزان پروتئین آمیلوئیدی دیگری به نام Aβ1-42 همراه باشد خطر ابتلا به زوال عقل را زیاد می‌کند.گرچه پژوهشگران علت این وضعیت را نمی‌دانند ولی معتقدند بالقوه می‌توان آن را به عنوان یک شاخص برای تشخیص دمانس در شرف وقوع به کار برد.
در الزایمربافت و جرم مغز کوچک می شود و پلاک های پیری بافت مغز را احاطه می کند. در سی تی اسکن کوچک شدن بافت مغز و چین و شکنج بزرگ مغزی بیش از حد معمول دیده می شود. آزمایش تشخیصی دقیقی برای آلزایمر وجود ندارد اما آزمایش اختصاصی بیوپسی از مغز بیمار و مشاهده پلاک های پیری، آزمایش های تکمیلی دیگر مثل اندازه گیری سطح ویتامین ب ۱۲، قند خون ناشتا، انجام آزمایش های تیروئیدی و اندازه گیری آنزیم های کبدی به طور منظم برای این بیماران انجام می شود.
درمان آلزایمر:
از آن جا که درمان قطعی و شناخته ای برای ترمیم سلول های آسیب دیده مغزی وجود ندارد، هدف درمان کاهش علایم و جلوگیری از پیشرفت بیماری است. هر قدر درمان در مراحل اولیه شروع شود با موفقیت بیشتری همراه است. زمانی که بیمار از وضعیت خودآگاهی دارد و اختلال حافظه و شناختی اش پیشرفت نکرده است، به درمان بهتر پاسخ میدهد. بعضی معتقدند تجویز ملین، داروهای گیاهی، روان درمانی، طب سوزنی و ماساژ درمانی بسیار در جلوگیری از پیشرفت بیماری تاثیر دارند.
مهم این است که روان درمانی در مراحل اولیه به بیمار کمک کند و افسردگی را کاهش دهد. خانواده ها توجه کنند در مراحل اولیه تماشای آلبوم عکس، خاطرات، اقوام و آشنایان، دیدن فیلم و سریال، حل کردن جدول می تواند باعث افزایش حافظه فرد شود و حافظه او را درگیر کند و تا حدود زیادی از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. خانواده ها برای نگهداری باید دلسوزی، صبر و انرژی زیادی داشته باشند و تا حد امکان بیمار را در منزل نگه داری کنند و با حفظ روابط گذشته از افراد مراقبت کنند. بیمار باید برای انجام کارهای خود تشویق شود و دیگران به او کمک کنند. پرستار در منزل می تواند کمک کننده باشد اما در موارد پیشرفته گاهی چاره ای جز بستری کردن بیمار برای درمان ضایعات ثانوی مثل عفونت های ریوی، کلیوی و زخم بستر وجود ندارد.در حال حاضر درمان بیماری آلزایمر بیشتر شامل درمانهای علامتی، درمان اختلالات رفتاری و داروهای کاهنده سیر پیشرفت بیماری است.
درمانهای غیر دارویی: از راه‌های غیر دارویی کاستن از پرخاشگری و بیقراری، شناسایی و رفع عللی است که سبب پرخاشگری بیمار می‌شود. مثلاً از تغییر محیط زندگی و جابجا کردن وسایل وی باید اجتناب کرد. گاهی اوقات حضور افراد بیگانه و ناآشنا سبب ترس و بی قراری وی می‌شود. ماساژ بیمار و معطر کردن محیط و موزیک آرام در برخی بیماران سبب کاهش بیقراری می‌شود. ورزش‌های سبک و کارهای ساده مثل قدم زدن یا حتی کندن علف‌های هرز باغچه می‌تواند سبب آرامش بیمار شود.
درمانهای دارویی: گرچه هنوز درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد اما با استفاده از داروها می‌توان سیر پیشرفت بیماری را کم کرد و از شدت اختلال حافظه و مشکلات رفتاری بیمار کاست. داروهای مورد تایید برای بیماری آلزایمر شامل موارد زیر است.
داروهای آرامبخش و ضد جنون: اگر با روش‌های غیر دارویی نتوان رفتارهای آزاردهنده، بی قراری و پرخاشگری بیمار را کمتر کرد می‌توان از داروهای جدید ضد جنون مثل اولانزاپین، کوتیاپین و ریزپریدون استفاده کرد. گاهی اوقات افسردگی سبب پرخاشگری بیمار است که با استفاده از داروهای ضد افسردگی مثل فلوکستین می‌توان آن را درمان کرد.
داروهای ضد کولین استراز: در بیماری آلزایمر مقدار استیل کولین که یکی از واسطه‌هایی شیمیایی مداخله گر در حافظه‌است کم می‌شود. داروهای مختلفی برای افزایش مقدار استیل کولین پایانه‌های عصبی استفاده می‌شوند از جمله ریواستیگمین ، دانپزیل، و گالانتامین. این داروها سبب بهبود حافظه، عملکرد شناختی و عملکرد اجتماعی بیمار می‌شوند. این داروها تا حدودی رفتارهای غیر طبیعی بیمار را نیز اصلاح می‌کنند. مشکل عمده این داروها عوارض گوارشی، تهوع، استفراغ، دل پیچه و اسهال است که با افزایش تدریجی دارو، مصرف همراه صبحانه و شام و با مایعات یا آب میوه از شدت عوارض کاسته می‌شود.
ممانتین داروی دیگری که در درمان موارد متوسط تا شدید بیماری آلزایمر استفاده می‌شود و تا حدودی هم اثرات محافظتی بر روی سلولهای مغزی دارد ممانتین است. این دارو نیز سبب بهتر شدن توانایی شناختی و حافظه بیمار می‌شود. گیجی و منگی مهمترین عوارض این دارو هستند. دارو را می‌توان همراه با غذا مصرف کرد. داروهایی که اثر بخشی آنها به تایید نرسیده‌است: داروها مختلف شیمیایی و گیاهی وجود دارند که بر اساس برخی مطالعات برای بیماری آلزایمر توصیه شده‌اند اما اثر بخشی آنها هنوز به تایید نرسیده‌است. ویتامین‌ها مثل ویتامینE، ویتامین‌های گروه ب، امگا ۳، استروژن، جینکوبیلوبا، از این دسته داروها هستند.
رژیم غذایی سالم شامل مصرف روزانه سبزی و میوه و کاهش مصرف چربی‌های اشباع به علاوه مصرف مناسب مواد غذایی حاوی ویتامین‌های "A، C و E" یکی از راه‌های مهم پیشگیری از آلزایمر است. همچنین تاثیرمصرف قهوه و روغن ماهی وانار و انگور و میگو نیزاز پیشگیری از الزایمر مطرح گردیده است
سایت پزشکان بدون مرز (http://www.pezeshk.us/)
سایت ویکی پدیا wikipedia.org www.
