سرزندگی وسالمندی

سالمندی و سرزندگی یا سالمندی و هزار ...

اشاره: سازمان بهداشت جهانی شعار سال آینده را سال «سالمندی و سلامت» اعلام کرده است. یکی از گروه های سنی در دنیا که بیشترین رشد را به خود اختصاص داده است. سالمند شدن افراد یک جامعه همیشه امری منفی نیست، بلکه نشان از افزایش امید به زندگی افراد آن جامعه می تواند باشد. به عنوان مثال امید به زندگی در کشورهایی نظیر ژاپن و فرانسه بیش از 80 سال و امید به زندگی در چند کشور آفریقایی 40 سال است، و البته این امید در مردان ایرانی 72 و در زنان 73 سال است. هزینه های سلامت با افزایش سن، رشد می کند. بدون در نظر گرفتن موضوع سن، این هزینه ها در دو سال آخر زندگی افزایش می یابد. این نکته برای هر نظام سلامتی مهم است که همانطوری که طول عمرها افزایش می یابد سال هایی که بر عمر انسان افزوده می شود، سال های بدون بیماری باشد و هزینه های خدمات درمانی نیز قابل کنترل باشد.

دکتر پریسا طاهری در این خصوص می گوید: سالمندی سه بعد روانی، اجتماعی و تقویمی دارد که شایع ترین تقسیم بندی نیز از نظر تقویمی است و تعاریف آن بر اساس امید به زندگی متفاوت است. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی سن سالمندی از 60 سال و بالاتر تعریف شده است و در واقع سن سالمند بر اساس تقسیم بندی تقویمی 60 سال به بالاست. سالمندان به سه گروه جوان بین سنین 60 تا 75، میانسال بین سنین 75 تا 90 و کهنسال 90 سال به بالا تقسیم می شوند.

وی در مقایسه جمعیت سالمند دنیا و ایران می گوید: در حال حاضر حدود 650 میلیون نفر از جمعیت جهان را افراد بالای 60 سال تشکیل می دهند و تا سال 2050 میلادی پیش بینی می شود این رقم به 2 میلیارد برسد. در حال حاضر 60 درصد از کل سالمندان دنیا در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند که این رقم تا سال 2050 میلادی به 80 درصد خواهد رسید یعنی تا حدود 30 سال آینده یک میلیارد و 600 میلیون نفر از کل دو میلیارد سالمند جهان در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران ساکن خواهند بود.

طاهری می افزاید: در کشور ما بر اساس سرشماری عمومی سال 75 سالمندان بالای 60 سال، حدود 6/6 درصد از کل جمعیت را تشکیل داده اند که تا سال 90 به حدود 3/7 درصد رسیده است و در حال حاضر 5 میلیون نفر از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهند. بر اساس آمار موجود، تغییراتی که در الگوی سنی جمعیت ایران در 30 تا 40 سال گذشته صورت گرفته است، نشان می دهد جمعیت سالمندان کشور به سرعت در حال رشد است. این در حالی است که این میزان رشد جمعیت سالمندان در کشورهای پیشرفته در 100 تا 200 سال صورت می گیرد.

رییس اداره سالمندان وزارت بهداشت در خصوص چالش های این قشر می گوید: بیشترین مشکل عنوان شده از طرف سالمندان مسئله سلامت آنهاست و با توجه به این که یکی از عوامل موثر و مهم در روند سلامت افراد از جمله سالمندان تغذیه مناسب است، لذا شیوه زندگی سالم با تأکید بر تغذیه سالم و برنامه مراقبت های ادغام یافته در اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت،‌درمان و آموزش پزشکی در حال انجام است که در برنامه ادغام یافته حدود 68 هزار سالمند در 76 شهر تحت پوشش می باشد و در برنامه شیوه زندگی سالم با تأکید بر تغذیه سالم حدود 250 هزار نفر در 256 شهر تحت پوشش هستند.

وی محورهای مورد تاکید سازمان جهانی بهداشت برای سال آینده در مورد سالمندان را چنین بر می شمارد: این سازمان امسال بر روی هشت عنوان تمرکز و تاکید کرده است. اولین عنوان، سقوط، افتادن و جلوگیری کردن از آن است چون ممکن است سالمندان به دلایل مختلف پایشان پیچ بخورد و یا به دلایل دیگر مثل نبود مبلمان شهری مناسب، به زمین بیفتند و به دلیل داشتن بیماری استئوپروز (پوکی استخوان) در سالمندان و مسائل دیگر، بر اساس متون پزشکی نیمی از سالمندانی که دچار شکستگی استخوان می شوند هرگز به زندگی طبیعی بر نمی‌گردند.

وی در خصوص دومین عنوان اظهار می دارد: شعار مبلمان شهری باید «شهر دوستدار همه سنین» باشد. متخصصان طب سالمند نباید فقط در مطب بنشینند و بیمار را ویزیت کنند بلکه باید بعضی از مسائل در خارج از مطب هماهنگ شود. حتی باید شهری را درست کنیم که اگر قرار است سالمند در آن حرکت کند، اگر مادری با کودک درون کالسکه‌اش حرکت می‌کند، اگر یک توانخواه با عصا یا واکر حرکت می‌کند، همه به نحو احسن بتوانند از این شهر بهره‌مند شوند.

وی می افزاید: سومین اقدام فراهم کردن خدمات به سالمندان در مورد تمامی نیاز های آنان است. در حال حاضر سالمندان ما به خصوص در مسائل پزشکی دچار سرگردانی هستند. مثلاً سالمندی درد معده دارد و پیش متخصص گوارش می‌رود. برای بیماری کلیه پیش متخصص کلیه، برای علاج بی‌خوابی پیش روانپزشک و به همین ترتیب برای هر بیماری پیش یک نفر متخصص می رود و هرکدام جداگانه و بدون در نظر گرفتن سایر بیماری های او، وی را ویزیت کرده و به او دارو می دهند. بنابراین او با یک کیسه دارو به خانه می‌آید و هیچ کس هم متولی این کار نیست و تکلیف آن سالمند هم معلوم نیست که باید این داروها را چگونه مصرف کند و آیا مصرف این همه دارو با هم صحیح است یا خیر؟ و این مسأله ای است که باید حتماً برای آن تدبیری اندیشیده شود.

وی ادامه می دهد: توجه به سالمندان مبتلا به ایدز از دیگر موارد است که بیشتر با تمرکز بر قاره آفریقا مطرح شده است. چرا که در جهان آنقدر مسأله طول عمر و سالمندی اهمیت پیدا کرده که مسأله HIV (ایدز) که معمولا به نظر می‌رسد مسأله خاص جوانان است اما در واقع در افراد سالمند هم وجود دارد.

رییس اداره سالمندان وزارت بهداشت می افزاید: تغییرات جمعیت و اطلاع‌رسانی درباره آن نیز به عنوان پنجمین مبحث از سوی سازمان جهانی بهداشت مطرح شده است که باز هم در این مبحث نقش روابط عمومی های دانشگاه های علوم پزشکی بسیار با اهمیت و تأثیرگذار خواهد بود.

دکتر طاهری در ادامه بیان می کند: مسأله بدرفتاری با سالمندان و پیشگیری از آن نیز از این موارد است. مثلاً به معضلاتی از قبیل بی‌توجهی به خواسته‌های سالمند توجه شود. سالمند نیاز به خدمات دارد. وقتی اختلال حافظه پیدا کرده بچه‌ها نباید او را در خانه سالمندان بفرستند. مشاغل نباید عامل بی توجهی به سالمند شود. این هم نوعی از بدرفتاری است. بدرفتاری‌های مالی هم داریم. مثل اینکه از سالمندی به زور امضا بگیرند و از او سو استفاده مالی بکنند.

وی می گوید: هفتمین عنوان بر آموزش و آشنایی پزشکان با طب سالمندی تأکید دارد زیرا بسیاری از پزشکان ما هنوز با این طب آشنا نیستند و گاه حتی نام آن را نیز نشنیده اند.

طاهری می گوید: ارایه خدمات اورژانسی به سالمندان در حوادث به عنوان هشتمین و آخرین مبحث مطرح شده است. به این معنی که سالمندان در حوادث طبیعی مثل زلزله بسیار آسیب‌پذیر هستند و دراین مواقع متحمل صدمات زیادی می‌ شوند. بنابراین نیاز به برنامه ریزی و توجه ویژه دارند.

رییس اداره سالمندان وزارت بهداشت شایع ترین مشکلات این قشر را پوکی استخوان دانسته و می افزاید: یکی از مشکلات شایع در دوران سالمندی مشکلات استخوانی، عضلانی است و مسئله پوکی استخوان در دوره سالمندی از مسائل مهمی است که باید به آن پرداخته شود که اگر چه مسئله وراثت در ابتلا به پوکی استخوان نقش موثری دارد ولی نقش تغذیه سالم و ورزش در افزایش تراکم استخوانی افراد را نمی توان نادیده گرفت. به دلیل بار درمانی بسیار بالای شکستگی در افراد سالمند پیشگیری از سقوط جزو اولین موارد عنوان شده از طرف سازمان بهداشت جهانی در سال 2012 است.

به نظر دکتر علیرضا مصداقی نیا معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز سالمند شدن جمعیت هم فرصت است و هم تهدید، او می گوید: اگر برای سالمند شدن جامعه برنامه ریزی شده باشد فرصت تلقی شده در غیر این صورت می تواند برای کشورها تهدید باشد.

وی می افزاید: بسیاری از کشورهای دنیا از این امر غفلت کردند و در نتیجه به خاطر رفاه اجتماعی مناسب و سطح سواد بالای مردم، از یک طرف عمرها طولانی شد و از طرف دیگر زاد و ولدها کم شد و ناگهان به جایی رسیدند که نیروی کار به اندازه کافی در کشور نداشتند و ناچار شدند که نیروی کار به کشورشان وارد کنند.

وی ادامه می دهد: باید با برنامه ریزی پیش برویم طوری که هم امید به زندگی افزایش یابد و عمر پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها زیاد شود و هم کاری کنیم که از تجارب سالمندان به خوبی استفاده کنیم. گاهی ممکن است از تجربه یک سالمند فقط در خانه‌‌اش استفاده شود و گاهی در یک سازمان بزرگ، اما به هرحال کشور باید از این سرمایه‌ها استفاده کند.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می افزاید: وقتی یک فرد سالمند می شود نیازهای جدیدی پیدا می‌کند و هزینه‌های نگهداری و ارتقای سلامت او افزایش می یابد. به تدریج دچار بیماریهای مزمن می شود و بنابراین پوشش بیمه ای خاصی برای این افراد باید در نظر گرفته شود. باید سالمندی او به رسمیت شناخته شود تا دغدغه مشکلات سلامتی و بهداشتی نداشته باشند.

وی فعالیت سازمان های مردم نهاد را با موضوع سالمندی مورد تاکید قرار داده و می گوید: به NGO های سالمندان خیلی نیازمندیم. در سیستم ارائه خدمات به سالمندان، آنها را به صورت داوطلب باید به کار گرفت، یعنی سالمند بازنشسته در سیستم‌ها به صورت داوطلب خدمت کند. ما در تدوین سند سلامت سالمندان هم این مسأله را پیش‌بینی کرده‌ایم. مثلاً یک سالمند می‌تواند در سیستم آموزش و پرورش نقش فعال داشته باشد.

معاون بهداشت وزارت بهداشت می گوید: سالمندی مساوی با ناتوانی و زمین گیر شدن نیست.

*سیمین خداوردی