اهمیت سازمانهای مردم نهاد

نویسنده: سیاوش آقاخانی فعال اجتماعی

سازمان‌های مردم نهاد ابزاری برای مشارکت مردم به شمار می‌روند. در توسعه پایدار، مشارکت نقش کلیدی ایفا می‌کند به گونه‌ای که این مهم یکی از 3 رکن اساسی توسعه انسانی را تشکیل می‌دهد، همچنین دو عنصر دیگر یعنی مردم و منابع به علت نقش ساختاری مشارکت، در چارچوب آن به فعالیت مطلوب می‌پردازند.

1393/11/29

  

 به دلیل نقش گسترده سازمان‌های مردم نهاد، دبیر کل سابق سازمان ملل متحد، قرن بیست و یکم را عصر سازمان‌های مردم نهاد ‌دانست.
 در مرحله نخست شکل‌گیری و گسترش سازمان‌های مردم نهاد، نوع خاصی از سازمان‌های غیر‌دولتی شکل گرفتند که بر امداد‌رسانی و رفاه، متمرکز بودند. توزیع غذا، تأمین پناهگاه و ارائه خدمات بهداشتی نمونه‌هایی از خدمات این قبیل سازمان‌های غیر‌دولتی بودند. در واقع سازمان غیر‌دولتی در این مرحله نیازهای فوری نیازمندان را تشخیص می‌دادند و به برآورده کردن آنها می‌پرداختند.
در مرحله دوم تکامل، سازمان‌های غیردولتی از لحاظ وسعت و اندازه کوچک‌تر و به مجموعه‌های مستقل و خودکفای محلی تبدیل شدند. سازمان‌های غیر‌دولتی در این مرحله با تکامل، امکانات جوامع محلی را گسترش دادند تا بتوانند با اقدامات محلی مستقل، نیازهای آنها را برآورده کنند.
مرحله سوم از تکامل و شکل‌گیری سازمان‌های غیر‌دولتی توسعه نظام‌های پایدار است در این مرحله، سازمان‌های غیر‌دولتی می‌کوشند تغییراتی در سیاست‌ها و مؤسسات در سطح داخلی، ملی و بین‌المللی به وجود آورند. این سازمان‌ها از نقش سابق خود که تأمین و ارائه خدمات عملیاتی بود، فاصله و نقش کاتالیزوری را بر عهده گرفتند.
 در برنامه چهارم توسعه و همچنین اصول کلی برنامه پنجم توسعه به توانمند‌سازی تشکل‌های مردم نهاد و غیر‌دولتی توجه ویژه‌ای شده است که نشان از اولویت و اهمیت روزافزون شاخص‌های اجتماعی توسعه دارد. موضوع مهم در این بخش حفظ و ارتقای سرمایه اجتماعی و ارتقای رضایتمندی عمومی از طریق ٦ سازمان مردم نهاد است. در ایران نیز تاریخچه ایجاد سازمان‌های مردم نهاد را می‌توان به مساجد، تکایا، هیات‌های مذهبی و قهوه‌خانه‌های نهادها نسبت داد. صندوق‌های قرض‌الحسنه، خیریه‌ها و انجمن‌های اسلامی نمونه‌های دیگر نهادهای غیر‌دولتی به شمار می‌روند. اتحادیه‌ها، اصناف و نظام‌های صنفی و مهندسی شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند. امروزه نهادهای غیر‌دولتی در تمام کشور  از حوزه امور زیست‌محیطی تا امور اجتماعی و فرهنگی در حال فعالیت و گسترش هستند.
 سازمان‌های مردم نهاد در شبکه‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، مبارزه با اعتیاد، خیران، سلامت، فرهنگی، هنری و معلولان فعالیت دارند و دارای ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند در پیشبرد اهداف و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه مؤثر باشند.
مشارکت و حضور مردم   در عرصه‌های مختلف ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. در همین زمینه سازمان‌های مردم نهاد در کنار دولت به‌عنوان شریک و ناظر در فعالیت‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای نقش مهمی ایفا می‌کنند.
 برقراری ارتباط منسجم بین مردم و دولت، بالا بردن سطح توانمندی در شناخت و ارتباط درست با امور، تقویت فرهنگ خودباوری، تأکید بر مردم سالاری، تأثیر‌گذاری در تصمیم‌گیری‌های دولت‌ها و افزایش سلامت اجتماعی افراد و سرمایه اجتماعی از اهداف این سازمان‌هاست.